Τι είναι το μελάνωμα;
Είναι η πιο σοβαρή και επικίνδυνη μορφή καρκίνου του δέρματος. Το μελάνωμα προέρχεται από τα μελανοκύτταρα της επιδερμίδας, τα κύτταρα δηλαδή τα οποία είναι υπεύθυνα για την παραγωγή της μελανίνης.
Είναι ο πιο συχνός κακοήθης καρκίνος σε γυναίκες ηλικίας μεταξύ 25-29 ετών και ο δεύτερος συχνότερος μετά το καρκίνο του μαστού σε γυναίκες μεταξύ 30-35 ετών ενώ η συχνότητα εμφάνισής του είναι προοδευτικά αυξανόμενη
Η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση είναι σημαντικότατες γιατί μόνο αυτές μπορεί να οδηγήσουν στην ίαση.
Ποιες είναι οι αιτίες του και ποιοι έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος.
Η κυριότερη αιτία εμφάνισης μελανώματος είναι το ηλιακό έγκαυμα, ειδικότερα σε νεαρή ηλικία, δηλαδή από την βρεφική έως την εφηβεία. Τα σοβαρά ηλιακά εγκαύματα σε αυτές τις ηλικίες συχνά αποτελούν “εγγύηση” για την εμφάνιση μελανώματος στο μέλλον.
Αυξημένο κίνδυνο έχουν οι ακόλουθες ομάδες ανθρώπων:
- Άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα(φωτότυπος Ι-ΙΙ), που δεν μαυρίζουν και “καίγονται” εύκολα στον ήλιο, με ξανθά ή κόκκινα μαλλιά και ανοιχτόχρωμα, μπλε, πράσινα ή γκρι μάτια. Αυτοί οι άνθρωποι είναι περισσότερο επιρρεπείς στην εμφάνιση μελανώματος.
- Οι άνθρωποι με το σύνδρομο δυσπλαστικών σπίλων, δηλαδή την παρουσία πάνω από 50 ανομοιόμορφων (ασυνήθιστων σε σχήμα, χρώμα και μέγεθος) σπίλων, τόσο στις ακάλυπτες όσο και στις προστατευμένες με ρούχα περιοχές του σώματος.
- Όσοι έχουν οικογενειακό ιστορικό για άτυπους σπίλους και μελάνωμα. Δηλαδή έχουν ένα ή περισσότερους στενούς συγγενείς εξ αίματος (γονέα, παιδί, αδελφό, αδελφή, θείο, θεία) που στο παρελθόν είχαν αφαιρέσει άτυπους σπίλους ή μελάνωμα.
- Άτομα που είχαν εμφανίσει στο παρελθόν καρκίνο του δέρματος, ή μελάνωμα, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν ξανά μελάνωμα στο μέλλον.
- Η ύπαρξη συγγενούς μελανοκυτταρικού σπίλου (δηλαδή ελιάς που υπάρχει από την ημέρα της γέννησης ή που αναπτύσσεται κατά τη βρεφική ηλικία) μεγάλων διαστάσεων. Όσο μεγαλύτερες είναι οι διαστάσεις του συγγενούς σπίλου, τόσο μεγαλώνει και η πιθανότητα εμφάνισης μελανώματος.
- Οι άνθρωποι με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα.
Ποιες είναι οι μορφές του μελανώματος;
Επιπολής επεκτεινόμενο μελάνωμα.
Είναι η συχνότερη μορφή μελανώματος. Εμφανίζεται σε οποιαδήποτε ηλικία και μπορεί να εντοπισθεί οπουδήποτε στο σώμα. Αναπτύσσεται συνήθως σε προϋπάρχοντα σπίλο και αποτελεί το 70-80% των περιπτώσεων μελανώματος.
Αυτή η μορφή μελανώματος, τις περισσότερες φορές εμφανίζεται με τη μορφή επίπεδης, ασύμμετρης βλάβης, που παρουσιάζει ποικιλοχρωμία και έχει διάμετρο μεγαλύτερη των 6 χιλιοστών. Αρχικά, επεκτείνεται παράλληλα με την επιφάνεια του δέρματος για μερικά έτη και στη συνέχεια στο εσωτερικό των βλαβών αναπτύσσονται οζίδια, γεγονός το οποίο σημαίνει την κάθετη επέκταση του καρκίνου στο δέρμα.
Οζώδες μελάνωμα.
Αντιστοιχεί στο 10-20% των περιπτώσεων μελανώματος. Μπορεί να εντοπισθεί σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος. Εμφανίζεται με τη μορφή ενός γυαλιστερού, ημισφαιρικού, όγκου, συνήθως μαύρου αλλά και οποιουδήποτε άλλου χρώματος (καφέ, μπλε, γκρι, κόκκινο, ή στο χρώμα του δέρματος), το οποίο μπορεί να ξεκινήσει να εξελκώνεται, να αιμορραγεί και να μην παρουσιάζει τάση πλήρους επούλωσης. Αυτή η μορφή μελανώματος συνήθως εξελίσσεται σε διάστημα λίγων μηνών και επεκτείνεται κάθετα στην επιφάνεια του δέρματος, διηθώντας σε βάθος τους ιστούς.
Κακοήθης φακή και μελάνωμα επί κακοήθους φακής.
Η κακοήθης φακή και το μελάνωμα επί κακοήθους φακής, αντιπροσωπεύουν το 5-10% των περιπτώσεων μελανώματος και εμφανίζονται σε ηλικιωμένα άτομα.
Η κακοήθης φακή είναι ένα επιφανειακό μελάνωμα, ένα μελάνωμα που βρίσκεται ακόμα μέσα στην επιδερμίδα. Το 5% αυτού του είδους των μελανωμάτων θα εξελιχθεί σε διεισδυτικό μελάνωμα, δηλαδή θα διεισδύσει βαθύτερα στο δέρμα.
Οι βλάβες εντοπίζονται στις ακάλυπτες από ρούχα περιοχές του σώματος και κυρίως στο πρόσωπο. Έχουν πολύ αργή εξέλιξη, καθώς αναπτύσσονται σε διάστημα ετών ή δεκαετιών.
Είναι επίπεδες, με ακανόνιστα όρια και ανομοιόμορφα καφέ χρώμα. Όταν κάνουν την εμφάνισή τους μέσα στην επιφάνεια της βλάβης οζίδια και εξελκώσεις, το γεγονός αυτό τις περισσότερες φορές σημαίνει ότι το μελάνωμα ξεκίνησε να εισχωρεί σε βάθος.
Μελάνωμα των άκρων τύπου εφηλίδας.
Αποτελεί το 7% των περιπτώσεων μελανώματος. Εντοπίζεται κυρίως στις παλάμες, στα πέλματα, στις άκρες των δακτύλων και στα νύχια, κυρίως σε ανθρώπους με σκουρόχρωμο δέρμα. Επίσης μπορεί να εντοπισθεί στο στόμα, στον πρωκτό και στα γεννητικά όργανα.
Οι βλάβες κλινικά έχουν την όψη μιας επίπεδης καφέ κηλίδας, η οποία έχει την τάση να επεκτείνεται αργά. Αυτή η μορφή μελανώματος συνήθως εξελίσσεται σταδιακά σε διάστημα αρκετών ετών.
Αμελανωτικό μελάνωμα.
Είναι η πιο σπάνια μορφή, αφορά το 2% του συνολικού αριθμού των μελανωμάτων και αποτελεί την πιο ύπουλη μορφή τους. Τα καρκινικά κύτταρα παράγουν ελάχιστη έως και καθόλου μελανίνη και γι αυτό το λόγο η βλάβη έχει την όψη ενός φαινομενικά «αθώου», ροζ, σκληρού ογκιδίου που μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος.
Πώς γίνεται η διάγνωση του μελανώματος;
Η έγκαιρη διάγνωση σώζει ζωές.
Η αυτοεξέταση όλου του δέρματος (δηλαδή η εξέταση του δέρματος από τον ίδιο τον ασθενή), πρέπει να γίνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα για τυχόν εντοπισμό ύποπτων βλαβών.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι το μελάνωμα δεν έχει πάντα την ίδια όψη.
Το 30% των μελανωμάτων ξεκινά από έναν προϋπάρχοντα σπίλο (ελιά), άρα πρέπει να ελέγχουμε αν κάποια ελιά άλλαξε όψη. Το υπόλοιπο 70% είναι «de novo», δηλαδή εμφανίζονται σε υγιές δέρμα, συνεπώς ελέγχουμε αν εμφανίστηκε κάτι καινούριο στην επιφάνειά του δέρματος.
Υπάρχει ο κανόνας ABCDΕ για τον εντοπισμό των ύποπτων βλαβών. Σε κάθε μία από τις παρακάτω περιπτώσεις αυτοεξέτασης, η βλάβη θα μπορούσε να είναι ύποπτη.
A: Asymmetry (ασυμμετρία). Αν χωρίσουμε την βλάβη στη μέση, το ένα μισό δε μοιάζει με το άλλο.
B: Border irregularity (ακανόνιστα όρια). Τα όρια της βλάβης παρουσιάζουν δοντάκια ή ποδαράκια που εκτείνονται προς το περιβάλλον υγιές δέρμα.
C: Color variegation (ποικιλοχρωμία). Έχει αλλάξει χρώμα η βλάβη και παρουσιάζει μείγμα χρωμάτων και αποχρώσεων.
D: Diameter (διάμετρος). Η μεγαλύτερη διάμετρος της βλάβης είναι πάνω από 6 χιλιοστά.
Ε: Evolution (εξέλιξη). Η βλάβη εξελίσσεται όσον αφορά το σχήμα, το χρώμα και το μέγεθος της.
Όταν ένα μελάνωμα εμφανίζεται πάνω σε έναν σπίλο, αρχικά συνήθως παρατηρείται μια τοπική αλλαγή του χρώματος ή του σχήματος, ή μια αύξηση του μεγέθους του σπίλου. Μερικές φορές υπάρχει κνησμός, δηλαδή αίσθημα φαγούρας τοπικά. Αργότερα προστίθενται συμπτώματα όπως ευαισθησία, αιμορραγία και εξελκώσεις. Αυτές οι αλλαγές μπορεί να γίνουν αργά σε διάστημα μηνών ή ετών ή να είναι αιφνίδιες.
Οι δερματολόγοι επίσης συμβουλεύουμε τους ασθενείς με πολλές ελιές, να ψάξουν το “ασχημόπαπο”, δηλαδή τη βλάβη του δέρματος που διαφέρει από όλες τις υπόλοιπες.
Στη συνέχεια η επίσκεψη στο δερματολόγο είναι ζωτικής σημασίας. Πρέπει να γίνεται μια φορά το χρόνο, ειδικότερα την περίοδο της Άνοιξης, πριν δηλαδή ξεκινήσει η έκθεση στην (έντονη) ηλιακή ακτινοβολία.
Ο δερματολόγος ελέγχει όλο το σώμα του ασθενούς μέσω της κλινικής εξέτασης και της δερματοσκόπησης, ψάχνοντας για τυχόν ύποπτες βλάβες. Η δερματοσκόπηση δίνει πληροφορίες για την κατανομή των μελανοκυττάρων μέσα σε μια βλάβη (είναι ομοιόμορφη και ομαλή ή μήπως είναι ανομοιόμορφη και άτυπη;).
Εν συνεχεία ο δερματολόγος μπορεί να προχωρήσει στη χαρτογράφηση των σπίλων, μέθοδος ιδιαίτερα σημαντική για τη διάγνωση και πρόληψη του μελανώματος διότι μέσω της χαρτογράφησης, υπάρχει η δυνατότητα να καταγραφούν με ακρίβεια η θέση, το μέγεθος, το χρώμα και η μορφολογία των βλαβών και κατά συνέπεια η παρακολούθησή τους στο χρόνο.
Η τακτική παρακολούθηση των βλαβών έχει ιδιαίτερη σημασία σε ασθενείς που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος.
Υπάρχει θεραπεία για το μελάνωμα;
Όσο ενωρίτερα γίνει η διάγνωση, τόσες περισσότερες πιθανότητες έχει ο ασθενής να θεραπευτεί.
Σε περίπτωση που κατά τη διάρκεια της εξέτασης εντοπιστεί ύποπτη βλάβη η μόνη ασφαλής μέθοδος θεραπείας είναι η χειρουργική αφαίρεση η οποία θα επιτρέψει να γίνει ιστολογική εξέταση που θα μας δώσει πληροφορίες για το βάθος διείσδυσης του μελανώματος. Κατά τη χειρουργική αφαίρεση θα αφαιρεθεί και περίπου 1 εκατοστό υγιούς δέρματος γύρω από το μελάνωμα. Σε βαθύτερους καρκίνους μπορεί να χρειαστεί πιο εκτεταμένη χειρουργική επέμβαση.
Επίσης γίνεται ψηλάφηση των επιχώριων λεμφαδένων και έλεγχος του «φρουρού λεμφαδένα». Ο λεμφαδένας φρουρός είναι αυτός που λαμβάνει πρώτος την λεμφική αποχέτευση της περιοχής του μελανώματος. Κατά συνέπεια σε περίπτωση που τα καρκινικά κύτταρα έχουν εισβάλλει στα λεμφαγγεία, αυτός ο λεμφαδένας είναι ο πρώτος που θα παρουσιάσει διήθηση, θα αφαιρεθεί ο ίδιος όπως και οι κοντινοί του λεμφαδένες και θα ακολουθήσει η βιοψία τους για να προληφθούν περαιτέρω μεταστάσεις και να γίνει η σωστή σταδιοποίηση του καρκίνου.
Εάν το μελάνωμα έχει εξαπλωθεί σε άλλα μέρη του σώματος, τότε συνιστάται και χημειοθεραπεία.
Ο ασθενής μετά την αφαίρεση του μελανώματος πρέπει να παρακολουθείται τακτικά γιατί έχει μεγάλη πιθανότητα εμφάνισης και δεύτερου μελανώματος, ή μετάστασης. Η κάθε επίσκεψη πρέπει να περιλαμβάνει:
Έλεγχο και ψηλάφηση του χειρουργικού τραύματος και του περιβάλλοντος δέρματος.
Ψηλάφηση των επιχώριων λεμφαδένων και των λεμφαδένων εν γένει.
Ψηλάφηση του ήπατος.
Εξετάσεις αίματος.
Οι συγγενείς πρώτου βαθμού πρέπει προληπτικά να εξετάζονται από δερματολόγο.