Τι είναι;
Οι πανάδες ή μέλασμα (από την αρχαία Ελληνική λέξη μέλας = μαύρος) είναι μια συνηθισμένη διαταραχή του χρώματος του δέρματος, που χαρακτηρίζεται από κηλίδες, συνήθως χρώματος καφέ, οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στις περιοχές του προσώπου και σπανιότερα του λαιμού που εκτίθενται στον ήλιο.
Παρατηρείται συχνότερα σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, με κληρονομική προδιάθεση. Οι άνδρες υπολογίζεται ότι αποτελούν μόνο το 10% των περιστατικών με μέλασμα.
Τα άτομα με σκουρόχρωμο δέρμα που κατοικούν σε ηλιόλουστες χώρες εμφανίζουν συχνότερα μέλασμα.
Ποια είναι η αιτία του μελάσματος;
Οι κηλίδες του μελάσματος οφείλονται στην περίσσια παραγωγή μελανίνης, της ουσίας δηλαδή που παρέχει στο δέρμα το χρώμα και την αντιηλιακή προστασία. Στις περιοχές του δέρματος που παρουσιάζουν κηλίδες μελάσματος υπάρχει αυξημένος αριθμός και δραστηριότητα μελανοκυττάρων, των κυττάρων που παράγουν μελανίνη.
Η ακριβής αιτία του μελάσματος μέχρι στιγμής είναι άγνωστη.
Έχει παρατηρηθεί ότι, συνήθως, ξεκινά να εμφανίζεται στις ηλικίες μεταξύ 20 και 40 ετών, σε άτομα με κληρονομική προδιάθεση, τα οποία εκτίθενται στην ηλιακή ακτινοβολία χωρίς την απαραίτητη ηλιοπροστασία. Οι παράγοντες οι οποίοι παίζουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση του μελάσματος στα άτομα αυτά είναι οι εξής:
- η εγκυμοσύνη
- η λήψη αντισυλληπτικών
- οι όγκοι των ωοθηκών
- η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης (δηλαδή η χορήγηση ορμονών στις γυναίκες για την ανακούφιση από τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης)
- οι παθήσεις του θυρεοειδούς
- καλλυντικά και φάρμακα, όπως η διφαινυλυδαντοΐνη (αντιεπιληπτικό)
Όταν το μέλασμα εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, και αυτό συμβαίνει κυρίως στο δεύτερο και τρίτο τρίμηνο αυτής, τότε παίρνει το όνομα «μάσκα της εγκυμοσύνης». Τα οιστρογόνα, η προγεστερόνη και η μελανινοτρόπος ορμόνη (MSH) είναι αυξημένα κατά το δεύτερο και τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης και αυτά φαίνεται ότι συμβάλλουν στην εμφάνιση του μελάσματος. Μετά το τέλος της εγκυμοσύνης και αφού περάσει ένα χρονικό διάστημα, οι κηλίδες του μελάσματος συνήθως βελτιώνονται ή και εξαφανίζονται, ωστόσο, σε επόμενη εγκυμοσύνη μπορεί να επανεμφανισθούν ή να επιδεινωθούν.
Γυναίκες, οι οποίες κατά τη διάρκεια της εμμηνόπαυσης ακολουθούν θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης με προγεστερόνη, φαίνεται ότι έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν μέλασμα σε σχέση με αυτές που λαμβάνουν μόνο οιστρογόνα.
Πώς εκδηλώνεται το μέλασμα;
Κηλίδες χρώματος από καστανό ανοιχτό ή σκούρο μέχρι γκριζοκύανο, συμμετρικές, στο μέτωπο, στους κροτάφους, στη μύτη, στα μάγουλα, στο άνω χείλος, στο πηγούνι, στο V του λαιμού, αλλά μερικές φορές και στην εκτατική επιφάνεια του κατώτερου τμήματος των αντιβραχίων εμφανίζονται κυρίως σε γυναίκες οι οποίες συνήθως αναφέρουν πρόσφατη κύηση ή λήψη αντισυλληπτικών καθώς και έντονη έκθεση στον ήλιο. Οι κηλίδες δε συνοδεύονται από άλλα συμπτώματα και αποτελούν ένα πρόβλημα καθαρά αισθητικό.
Το μέλασμα μπορεί να χωριστεί σε κατηγορίες ανάλογα με τον εντοπισμό της μελανίνης στο δέρμα. Πιο συγκεκριμένα:
Επιδερμικός τύπος: χαρακτηρίζεται από την αυξημένη παρουσία μελανίνης, κυρίως στις επιφανειακές στιβάδες του δέρματος.
Δερματικός τύπος: εδώ κύτταρα που τρώνε τη μελανίνη (μελανοφάγα) βρίσκονται αυξημένα στο δέρμα, δηλαδή πιο βαθιά σε σχέση με τον προηγούμενο τύπο.
Μικτός τύπος: αυτός συνδυάζει τον επιδερμικό και τον δερματικό και η παρουσία μελανίνης βρίσκεται τόσο στην επιδερμίδα όσο και στις βαθύτερες στιβάδες του δέρματος.
Πώς γίνεται η διάγνωση του μελάσματος;
Η διάγνωση του μελάσματος για τον δερματολόγο είναι συνήθως απλή και γίνεται με την κλινική εξέταση. Μερικές φορές, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η λυχνία (λάμπα) του Wood, η οποία μετατρέπει την υπεριώδη ακτινοβολία σε ορατή και διαθέτει παράλληλα μεγεθυντικό φακό. Με τη βοήθεια αυτής της ειδική λάμπας, ο δερματολόγος μπορεί να εντοπίσει τον τύπο του μελάσματος, δηλαδή το βάθος της εναπόθεσης της μελανίνης στο δέρμα. Συνήθως, όσο πιο επιφανειακή είναι η εναπόθεση της μελανίνης τόσο περισσότερες πιθανότητες υπάρχουν για μια αποτελεσματική θεραπεία
Πώς μπορούμε να προλάβουμε τη δημιουργία μελάσματος;
Για την πρόληψη του μελάσματος είναι πολύ σημαντική η αντιηλιακή προστασία, όχι μόνο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, αλλά και όλου του χρόνου. Τα αντιηλιακά προϊόντα πρέπει να έχουν φυσικά και χημικά φίλτρα με δείκτη προστασίας τουλάχιστον 30. Σημαντικό είναι να εφαρμόζονται σε επαρκή ποσότητα, 30 λεπτά πριν την ηλιακή έκθεση και να ανανεώνονται κάθε 2 ώρες. Απαραίτητη, επίσης, είναι η χρήση καπέλου και γυαλιών ηλίου παράλληλα με τη χρήση του σωστού αντιηλιακού.
Η χρήση τοπικών καλλυντικών ή φαρμάκων που περιέχουν σαλικυλικό οξύ, τρετινοΐνη και άλλες ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν φωτοτοξική ή φωτοαλλεργική αντίδραση, πρέπει να αποφεύγεται, ειδικότερα τους μήνες με μεγαλύτερη ηλιοφάνεια ή και κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου, κυρίως αν ο ενδιαφερόμενος εκτίθεται παράλληλα πολλές ώρες στον ήλιο ή σε πηγές τεχνητού μαυρίσματος, όπως το solarium.
Τέλος, οποιαδήποτε φλεγμονή, είτε πρόκειται για ακμή ή για τραυματισμό (εκδορές από ξύσιμο ή τσιμπήματα εντόμων) ή για έγκαυμα (από τον ήλιο, από αποτριχωτική μέθοδο, όπως το κερί ή το laser, αν στη τελευταία αυτή περίπτωση δεν έχουν χρησιμοποιηθεί οι κατάλληλες εντάσεις), αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά και έγκαιρα μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία κηλίδων μελάσματος.
Πώς αντιμετωπίζεται το μέλασμα;
Υπάρχουν διάφοροι τύποι μελάσματος. Ο δερματολόγος με την εξέταση θα αξιολογήσει τον τύπο του μελάσματος, δηλαδή το βάθος στο οποίο βρίσκεται η περίσσια μελανίνη. Κατά κανόνα, όσο πιο βαθιά είναι ή εναπόθεση μελανίνης τόσο πιο επίμονη πρέπει να είναι και η αντιμετώπισή του.
- Θεραπεία με τοπικές κρέμες.
Η πιο αποτελεσματική θεραπεία για το μέλασμα είναι οι λευκαντικές κρέμες με βάση την υδροκινόνη 2-4%, οι οποίες εφαρμόζονται τοπικά πάνω στις κηλίδες, κυρίως το βράδυ και το πρωί, στη συνέχεια πρέπει να ακολουθήσει καλό ξέπλυμα της περιοχής και εφαρμογή αντιηλιακής προστασίας.
Η υδροκινόνη μπορεί, επίσης, να χρησιμοποιηθεί σε γαληνικά σκευάσματα (δηλαδή σκευάσματα που παρασκευάζονται στο εργαστήριο του φαρμακείου) και περιέχουν, εκτός της υδροκινόνης, τρετινοΐνη και κορτικοστεροειδή.
Η συχνότερα αναφερόμενη παρενέργεια από τη χρήση υδροκινόνης είναι ένας προσωρινός ερεθισμός του δέρματος. Αν η ουσία αυτή χρησιμοποιηθεί σε μεγάλες συγκεντρώσεις (πάνω από 4%) και μακρύ χρονικό διάστημα, τότε μπορεί να προκληθεί ωχρόνοση, πρόκειται για κηλίδες καφέ – γκριζομπλέ χρώματος.
Το αζελαϊκό οξύ σε μορφή κρέμας χρησιμοποιείται μόνο του ή σε συνδυασμό με κρέμες τρετινοΐνης με ικανοποιητικά αποτελέσματα.
- Ιατρικά peelings.
Τα ιατρικά peelings είναι πολύ δημοφιλή στην αντιμετώπιση του μελάσματος. Συνήθως εφαρμόζεται γλυκολικό, σαλικυλικό και τριχλωροξικό οξύ (TCA), τα οποία βοηθούν το δέρμα να γίνει πιο λείο και σφριγηλό καθώς και να αποχρωματιστούν σταδιακά οι κηλίδες του μελάσματος. Ο τρόπος με τον οποίο δρουν τα ιατρικά peelings στην περίπτωση του μελάσματος είναι κυρίως η απομάκρυνση της περίσσιας μελανίνης από το δέρμα, προκαλούν, όμως, έντονο ερεθισμό και μπορεί γι’ αυτόν τον λόγο, μερικές φορές, να οδηγήσουν σε μεταφλεγμονώδη υπερμελάγρωση, δηλαδή σε επιδείνωση των κηλίδων του μελάσματος.
- Μεσοθεραπεία.
Η μεσοθεραπεία βασίζεται στην έγχυση μέσα στο δέρμα ουσιών ικανών σταδιακά να αποχρωματίσουν μερικώς τις κηλίδες του μελάσματος. Η μεσοθεραπεία, συνήθως, μπορεί να προσφέρει βελτίωση, αλλά όχι εξάλειψη της μελάχρωσης.
- Δερμοαπόξεση.
Η δερμοαπόξεση γίνεται με μια ειδική συσκευή η οποία, μέσω της απολέπισης που προκαλεί, αφαιρεί το τμήμα του δέρματος που παρουσιάζει τη δυσχρωμία και στη συνέχεια ακολουθεί η αναγέννηση του δέρματος και της επιδερμίδας. Η απολέπιση που προκαλείται από τη δερμοαπόξεση μπορεί να είναι ήπια ή έντονη αναλόγως με το βάθος που θέλουμε να φτάσουμε, το οποίο εξαρτάται από το πόσο βαθιά είναι η εναπόθεση της μελανίνης. Με αυτή τη μέθοδο, προκαλείται φλεγμονή περισσότερο ή λιγότερο έντονη, που χαρακτηρίζεται από ερυθρότητα και ξεφλούδισμα, κατά συνέπεια, και αυτή η θεραπεία ενέχει κίνδυνο για μεταφλεγμονώδη υπερμελάγχρωση.
- Θεραπεία από το στόμα.
Το τρανεξαμικό οξύ (transamin 250 mg) μπορεί να χορηγηθεί από το στόμα σε άτομα που δεν έχουν προβλήματα με την πήξη του αίματος, συμπληρωματικά με άλλες τοπικές αγωγές, και να προσφέρει πολύ καλά αποτελέσματα τόσο στον αποχρωματισμό των κηλίδων όσο και στην πρόληψη των υποτροπών, ειδικότερα κατά την περίοδο της άνοιξης και του καλοκαιριού.
- Laser.
Τα Laser δεν είναι θεραπεία πρώτης επιλογής για το μέλασμα, καθώς οδηγούν συνήθως σε μικρή βελτίωση της μελάγχρωσης, και μάλιστα δεν είναι λίγες οι φορές που την επιδεινώνουν. Γι’ αυτό, δεδομένου του υψηλού κινδύνου εμφάνισης επιπλοκών, των μέτριων αποτελεσμάτων, των σύντομων υποτροπών και του σημαντικού κόστους της θεραπείας, τα laser πρέπει να δοκιμάζονται μόνο σε άτομα στα οποία έχουν αποτύχει όλες οι προηγούμενες θεραπείες, αποκλειστικά από εξειδικευμένους στη χρήση αυτών των μηχανημάτων δερματολόγους και πάντα με ιδιαίτερη προσοχή, ειδικά στους σκούρους φωτότυπους.
Τι πρέπει να προσέχει ο ενδιαφερόμενος μετά το τέλος της θεραπείας;
Κατ’ αρχάς είναι απαραίτητη η σωστή χρήση αντιηλιακού έτσι ώστε να μη δημιουργηθούν νέες κηλίδες μελάσματος, αλλά και να μην ξαναχρωματιστούν οι κηλίδες που έχουν αποχρωματιστεί μετά τη θεραπεία.
Επιπλέον, ο δερματολόγος μπορεί να προτείνει, ως πρόληψη, την εφαρμογή μιας ήπιας λευκαντικής κρέμας, κυρίως τις βραδινές ώρες, όπως και επαναληπτικές συνεδρίες ιατρικών peelings για τη διατήρηση του αποτελέσματος.