
Τι είναι οι σπίλοι;
Σπίλοι ή ελιές όπως συνηθίζεται στην καθομιλουμένη, είναι καλοήθεις “βλάβες” του δέρματος οι οποίοι αποτελούνται από οργανωμένες ομάδες μελανοκυττάρων. Τα μελανοκύτταρα είναι κύτταρα της επιδερμίδας υπεύθυνα για την παραγωγή μελανίνης.
Οι σπίλοι βρίσκονται σε όλους τους ανθρώπους και είναι εξίσου συχνοί σε άνδρες και γυναίκες.
Κάποιοι από τους σπίλους υπάρχουν ήδη από τη γέννηση, ή αναπτύσσονται κατά τη βρεφική ηλικία και αυτούς τους ονομάζουμε συγγενείς σπίλους. Άλλοι αναπτύσσονται κατά την παιδική ηλικία μέχρι και τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής ενός ατόμου και αυτοί είναι οι επίκτητοι σπίλοι. Η δημιουργία των επίκτητων σπίλων γίνεται κυρίως κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Μετά την ηλικία των 30 εμφανίζονται ελάχιστοι νέοι σπίλοι και σε περίπτωση που αυτό συμβεί ή αν οι προϋπάρχοντες σπίλοι αλλάξουν όψη, τότε θεωρούνται ύποπτοι.
Οι περισσότεροι ενήλικες έχουν στο σώμα τους μεταξύ 12 και 20 σπίλων.
Κατά την κύηση μπορεί να παρατηρηθεί αύξηση του μεγέθους των σπίλων οι οποίοι συνήθως γίνονται και πιο σκουρόχρωμοι.
Οι σπίλοι δε δίνουν συμπτώματα. Μόνο αν τυχόν τραυματιστούν με ενδύματα ή κοσμήματα μπορεί να παρουσιάσουν ερεθισμό και αντίστοιχη συμπτωματολογία. Αν όμως ένας σπίλος ξαφνικά από μόνος του προκαλέσει επίμονο κνησμό (αίσθηση φαγούρας) ή γίνει ευαίσθητος, θα πρέπει να παρακολουθείται προσεκτικά ή να αφαιρείται καθότι ο κνησμός μπορεί να είναι πρώιμη ένδειξη κακοήθους εξαλλαγής.
Ποια είδη σπίλων υπάρχουν;
Δυσπλαστικοί ή άτυποι σπίλοι.
Οι σπίλοι αυτοί είναι συνήθως μεγαλύτεροι από τους κοινούς σπίλους. Κάθε σπίλος παρουσιάζει μια ποικιλία χρωμάτων όπως αποχρώσεις του καφέ, του κόκκινου και του μαύρου. Τα όρια είναι ακανόνιστα και ασαφή και αντίστοιχα η επιφάνεια του σπίλου είναι ανομοιόμορφη. Ο δυσπλαστικός σπίλος μερικές φορές έχει την όψη “τηγανιτού αυγού”, δηλαδή στο κέντρο υπάρχει ένα μέρος πιο σκουρόχρωμο και ανασηκωμένο το οποίο περιβάλλεται περιφερικά από μια περιοχή λιγότερο σκούρα. Αυτοί οι άτυποι δυσπλαστικοί σπίλοι θεωρούνται μια ενδιάμεση μορφή μεταξύ καλοήθων σπίλων και μελανώματος.
Μπορούμε να μιλάμε για σύνδρομο των άτυπων σπίλων όταν ένας ασθενής έχει πάνω του περισσότερους από 50 σπίλους και μερικοί από αυτούς εμφανίζουν την εικόνα του δυσπλαστικού. Οι σπίλοι αυτοί δεν μοιάζουν μεταξύ τους αλλά παρατηρείται μια χαρακτηριστική ετερογένεια.
Συνδεσμικοί σπίλοι (junctional nevi).
Είναι επίπεδοι ή ελαφρώς ανασηκωμένοι (επηρμένοι), χρώματος από καφέ ανοιχτό έως σκούρο. Το σχήμα τους είναι στρογγυλό ή οβάλ με κανονικά όρια και συνήθως παρουσιάζονται στην παιδική ηλικία
Μικτοί σπίλοι (compound nevi).
Είναι βλάβες λίγο ως και πολύ επηρμένες ενώ το κέντρο τους συνήθως είναι περισσότερο σκούρο σε σχέση με την περιφέρεια. Είναι συμμετρικοί και κατά την παιδική ηλικία και εφηβεία μεγαλώνουν, αυξάνουν σε πάχος και γίνονται πιο σκούροι.
Ενδοδερμικοί ή χοριακοί σπίλοι (intradermal nevi).
Συνήθως εμφανίζονται σαν σαρκώδη ογκίδια. Το χρώμα τους ποικίλλει από σαρκόχροο μέχρι και σκούρο καφέ και στην επιφάνεια τους μπορεί να έχουν σκουρόχρωμες χοντρές τρίχες. Αναπτύσσονται συνήθως μετά την εφηβεία.
Κυανός σπίλος (blue nevus).
Πρόκειται για οζίδιο χρώματος γκρι-μπλε. Συνήθως αναπτύσσεται σε μικρή παιδική ηλικία.
Σπιλοκυτταρικός σπίλος (nevus spilus).
Πρόκειται για μια καλώς περιγεγραμμένη καφέ κηλίδα πάνω στην οποία παρατηρούνται πολλοί μικροί σπίλοι, χρώματος καφέ σκούρου και μεγέθους, ο κάθε ένας, σαν αυτό της κεφαλής μιας καρφίτσας ή και λίγο μεγαλύτερο. Αυτή η μορφή σπίλου δεν έχει τρίχες στην επιφάνειά του, είναι καλοήθης και αναπτύσσεται πριν την ενηλικίωση του ασθενούς.
Σπίλος του Spitz (Spitz nevus).
Εμφανίζεται με τη μορφή ενός ερυθρού ή ροζ ημισφαιρικού, λείου, ογκίδιου, συνήθως στη παιδική ηλικία και πρόκειται για καλοήθη βλάβη. Αν όμως εμφανισθεί σε ενηλίκους, μια βλάβη με αυτά τα μορφολογικά χαρακτηριστικά πρέπει να αφαιρείται γιατί είναι ύποπτη για κακόηθες μελάνωμα.
Σπίλοι που περιβάλλονται από υπομελαγχρωματική άλω (σπιλος του Sutton).
Εμφανίζονται στην παιδική και εφηβική ηλικία. Γύρω από έναν προϋπάρχοντα σπίλο αναπτύσσεται ένα άχρωμο στεφάνι που προαναγγέλλει την υποχώρηση του σπίλου μετά από ορισμένους μήνες. Ασθενείς που εμφανίζουν τέτοιους σπίλους πρέπει να εξετάζονται για τυχόν βλάβες λεύκης ή μελανώματος σε άλλα σημεία του δέρματος.
Συγγενείς μελανοκυτταρικοί σπίλοι.
Είναι οι σπίλοι που υπάρχουν εκ γενετής ή αναπτύσσονται κατά την βρεφική ηλικία. Υπολογίζεται ότι το περίπου 1% των νεογέννητων εμφανίζει τουλάχιστον έναν συγγενή σπίλο.
Συνήθως έχουν χρώμα σκούρο καφέ, ακανόνιστη ανάγλυφη επιφάνεια πάνω στην οποία μπορεί να υπάρχουν αρκετές σκούρες τρίχες και το μέγεθός τους ποικίλλει. Όταν οι σπίλοι αυτοί έχουν μέγεθος μεγαλύτερο των 20 cm (γιγαντιαίοι συγγενείς σπίλοι), έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εξαλλαχθούν σε μελάνωμα.
Σπίλος του Becker.
Παρουσιάζεται ως μια κηλίδα χρώματος καφέ, ή μια περιοχή με περισσότερες τρίχες, ή και τα δύο μαζί, δηλαδή μια καφέ κηλίδα με πολλές τρίχες στην επιφάνεια της. Το μέγεθος αυτού του σπίλου ποικίλλει και μπορεί να είναι αρκετά μεγάλο ώστε να καταλαμβάνει όλη την περιοχή του βραχίονα ή του ώμου. Είναι μια καλοήθης βλάβη η οποία δεν εξαλλάσσεται σε καρκίνο.
Μογγολοειδείς κυανές κηλίδες.
Πρόκειται για μεγάλες μπλε μελανές κηλίδες με ασαφή όρια που ανευρίσκονται συνήθως σε νεογέννητα με σκουρόχρωμο δέρμα. Εντοπίζονται κυρίως στους γλουτούς και στην “ιερή χώρα” και συχνά εξαφανίζονται στην παιδική ηλικία ή αργότερα κατά την ενηλικίωση του ασθενούς.
Πώς πρέπει να αντιμετωπίζουμε τους σπίλους;
Οι περισσότεροι σπίλοι-ελιές είναι άκακες βλάβες και δεν πρόκειται ποτέ να μετατραπούν σε μελάνωμα. Υπάρχουν όμως και σπίλοι, όπως για παράδειγμα οι δυσπλαστικοί σπίλοι και όχι μόνο, οι οποίοι είναι ικανοί να εξαλλαχθούν σε κακοήθεια. Για αυτό το λόγο είναι πολύ σημαντική η αυτοεξέταση. Δηλαδή ο ίδιος ο ασθενής πρέπει ανά τακτά χρονικά διαστήματα να ελέγχει το δέρμα του. Να είναι σε θέση να γνωρίζει ποιες ελιές έχει επάνω του και έπειτα με τη βοήθεια του κανόνα ABCDE να ελέγχει αν κάποια από αυτές άλλαξε όψη. Ο κανόνας αυτός έχει ως εξής:
Α: Asymmetry (ασυμμετρία). Οι καλοήθεις ελιές είναι συμμετρικές. Δηλαδή αν χωρίσουμε μια ελιά στη μέση τότε τα δυο μέρη θα πρέπει να είναι όμοια. Αν αυτό δεν ισχύει, τότε η ελιά μπορεί να είναι ύποπτη για μελάνωμα.
B: Border (όρια). Οι καλοήθεις βλάβες έχουν ένα ομαλό περίγραμμα. Αν εμφανιστούν δοντάκια ή ποδαράκια που να εκτείνονται στο περιβάλλον υγιές δέρμα, αυτό μπορεί να είναι ύποπτο για κακοήθεια.
C: Color (χρώμα). Οι καλοήθεις σπίλοι συνήθως έχουν μόνο ένα χρώμα, για παράδειγμα μια απόχρωση του καφέ. Αν μια ελιά άλλαξε χρώμα ή εμφάνισε μείγμα χρωμάτων και αποχρώσεων, τότε αυτό είναι ενδεικτικό για κακοήθεια. Τα χρώματα που είναι ύποπτα για μελάνωμα αν εμφανιστούν μέσα σε μια ελιά, είναι το λευκό, το γκρι, το μπλε και το κόκκινο.
D: Diameter (διάμετρος). Οι καλοήθεις ελιές έχουν συνήθως διάμετρο μικρότερη των 6 χιλιοστών και τα μελανώματα μεγαλύτερη. Φυσικά υπάρχουν και μελανώματα με διάμετρο μικρότερη των 6 χιλιοστών, όπως συμβαίνει με τα μελανώματα που διαγιγνώσκονται σε αρχικό στάδιο.
E: Evolution (εξέλιξη). Οι καλοήθεις σπίλοι συνήθως δεν αλλάζουν ή οι όποιες αλλαγές γίνονται αργά με την πάροδο του χρόνου. Αν ο ασθενής παρατηρήσει αλλαγή στο χρώμα, στο μέγεθος, στο σχήμα μιας ελιάς ή αν ξεκινήσει να αισθάνεται ότι η ελιά του προκαλεί επίμονο κνησμό, αν αισθάνεται ερεθισμό σε εκείνο το σημείο, ή αν δει πως η ελιά από μόνη της αρχίσει να εξελκώνεται, να αιμορραγεί και να μην επουλώνεται πλήρως, τότε πρέπει άμεσα να απευθυνθεί σε δερματολόγο.
Άλλα προειδοποιητικά σημάδια είναι η εμφάνιση μιας νέας ελιάς, ειδικότερα μετά την ηλικία των 30 ετών, η οποία μπορεί να αναπτύσσεται γρήγορα, να έχει φαγούρα, πόνο, ευαισθησία, να αιμορραγεί και να μην επουλώνεται.
Η αυτοεξέταση απαραιτήτως πρέπει να συνδυάζεται με δερματολογική εξέταση η οποία πρέπει να γίνεται τουλάχιστον μια φορά το χρόνο. Κατά τη διάρκεια της δερματολογικής εξέτασης ο δερματολόγος με ειδικό φακό εξετάζει όλο το δέρμα και τους βλενογόνους του στόματος και των γεννητικών οργάνων. Εξετάζει όλους τους σπίλους με τον φακό και με το δερματοσκόπιο χειρός κάνει δερματοσκόπηση.
Η δερματοσκόπηση (in vivo epiluminescence) είναι μια μη επιθετική διαγνωστική τεχνική, η οποία γίνεται στο ιατρείο από τον δερματολόγο. Μέσω αυτής της τεχνικής μεθόδου, επιτυγχάνεται η μεγέθυνση των σπίλων και γενικά των βλαβών του δέρματος, έτσι ώστε να γίνονται ορατά ορισμένα χαρακτηριστικά τους που θα ήταν αδύνατο να διακρίνουμε ακόμη και με μεγεθυντικό φακό και που μας υποδεικνύουν αν μια βλάβη είναι ύποπτη ή όχι. Η δερματοσκόπηση αναπτύχθηκε για την προληπτική εκτίμηση των σπίλων, την έγκαιρη διάγνωση του μελανώματος και την αποφυγή άσκοπων χειρουργικών αφαιρέσεων. Έχει υπολογιστεί ότι με την βοήθειά της, το ποσοστό διάγνωσης του μελανώματος αυξάνεται κατά 10-30%.
Πάνω στην τεχνική της δερματοσκόπησης βασίζεται η χαρτογράφηση των σπίλων.
Tι είναι η χαρτογράφηση σπίλων;
Είναι η πιο σημαντική και αποτελεσματική μέθοδος για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του δέρματος και ιδιαίτερα του μελανώματος.
Γίνεται με ψηφιακό δερματοσκόπιο. Αυτό διαθέτει ψηφιακή κάμερα υψηλής ευκρίνειας ικανή να απεικονίζει λεπτομέρειες του δέρματος σαν να το βλέπαμε με το μικροσκόπιο. Η κάμερα είναι συνδεδεμένη με υπολογιστή μέσα στον οποίο υπάρχει ειδικό λογισμικό πρόγραμμα που μπορεί αν θέλουμε να υπολογίσει αυτόματα την επικινδυνότητα μιας βλάβης. Ταυτόχρονα, μας επιτρέπει να αποθηκεύσουμε τις φωτογραφίες των σπίλων και αργότερα να τις συγκρίνουμε με τις νέες φωτογραφίες που θα τραβήξουμε στις μελλοντικές χαρτογραφήσεις του ασθενούς.
Πώς γίνεται η χαρτογράφηση;
Η χαρτογράφηση των σπίλων γίνεται στο ιατρείο. Αρχικά φωτογραφίζονται μακροσκοπικά όλοι οι σπίλοι ανά περιοχή του σώματος. Δηλαδή όλοι οι σπίλοι του κορμού, των άνω και κάτω άκρων, της κεφαλής, του τριχωτού κεφαλής, των παλαμών, των πελμάτων κ.ο.κ. Στη συνέχεια, με την χρήση της κάμερας υψηλής ευκρίνειας και την χρήση πολωμένου φωτός φωτογραφίζονται μικροσκοπικά, (δερματοσκοπικά) μία προς μία οι επικίνδυνες βλάβες. Με τον τρόπο αυτό εξετάζεται ο κάθε σπίλος ξεχωριστά και τοποθετείται στο σημείο του σώματος στο οποίο ανήκει. Συντάσσεται δηλαδή ένας λεπτομερής “χάρτης” με δερματοσκοπικές εικόνες των σπίλων του σώματος. Αυτές οι εικόνες αποθηκεύονται και έτσι ο δερματολόγος στην επανεξέταση που θα γίνει μετά από 6 μήνες μέχρι το πολύ ένα χρόνο, θα μπορέσει να αξιολογήσει αν εμφανίστηκαν νέοι σπίλοι και αν οι προϋπάρχοντες έχουν αλλάξει.
Με αυτό τον τρόπο γίνεται αντιληπτή εγκαίρως οποιαδήποτε ύποπτη αλλαγή πριν αυτή οδηγήσει σε καρκίνο του δέρματος ή μελάνωμα.
Οι ύποπτες βλάβες πρέπει να αφαιρούνται χειρουργικά.
Ποιος πρέπει να κάνει χαρτογράφηση σπίλων;
Τα άτομα που ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου είναι απαραίτητο να ελέγχουν τους σπίλους τους με χαρτογράφηση, μία-δύο φορές το χρόνο. Αυτά τα άτομα είναι:
- Όσοι έχουν πολλούς σπίλους (περισσότερους από 50).
- Όσοι έχουν ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του δέρματος ή μελανώματος.
- Όσοι έχουν αφαιρέσει στο παρελθόν δυσπλαστικούς σπίλους.
- Όσοι έχουν ανοιχτό φωτότυπο δέρματος, δηλαδή τα άτομα που δεν μαυρίζουν εύκολα αλλά καίγονται στον ήλιο, που έχουν λευκό δέρμα, φακίδες, ξανθά ή κόκκινα μαλλιά, ανοιχτόχρωμα μπλε, γκρι ή πράσινα μάτια.
- Όσοι έχουν υποστεί ηλιακά εγκαύματα ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία ή στην εφηβική.
- Όσοι έχουν εκτεθεί σε τεχνητές πηγές UV ακτινοβολίας (solarium, PUVA θεραπεία, UVB θεραπεία)
- Όσοι έχουν εκ γενετής μεγάλους σπίλους.
- Όσοι έχουν το σύνδρομο των δυσπλαστικών σπίλων.
Ποιος γιατρός είναι κατάλληλος για να κάνει τη χαρτογράφηση σπίλων;
Η χαρτογράφηση πρέπει να γίνεται από έμπειρο και εξειδικευμένο δερματολόγο στη δερματοσκόπηση, μέθοδο πάνω στην οποία βασίζεται η χαρτογράφηση. Επίσης ο γιατρός θα πρέπει να έχει εκπαιδευτεί επαρκώς στη δερματική ογκολογία.
Κανένα μηχάνημα ψηφιακής χαρτογράφησης δε μπορεί ούτε και προορίζεται να αντικαταστήσει τον έμπειρο δερματολόγο στη χαρτογράφηση, παρά μόνο να προσφέρει μια δεύτερη γνώμη την οποία ο δερματολόγος μπορεί να λάβει υπόψη του στις προβληματικές περιπτώσεις.
Μόνο υπό αυτές τις προϋποθέσεις η μέθοδος της χαρτογράφησης δε χάνει την αξιοπιστία της και γίνεται πολύτιμο διαγνωστικό εργαλείο.
Πότε πρέπει να αφαιρείται ένας σπίλος;
Η αφαίρεση ενός σπίλου μπορεί να κριθεί απαραίτητη τόσο για ιατρικούς λόγους όσο και για αισθητικούς. Ο δερματολόγος θα συμβουλεύσει αν ένας σπίλος μπορεί να παραμείνει και να παρακολουθείται μέσω χαρτογράφησης ή αν πρέπει να αφαιρεθεί, επίσης θα προτείνει και τον πιο ενδεδειγμένο τρόπο για την αφαίρεση του.
Αν ένας σπίλος είναι ύποπτος για δημιουργία καρκίνου στο μέλλον ή αν βρίσκεται σε περιοχές συνεχούς τραυματισμού όπως οι παλάμες και τα πέλματα, ή σε περιοχές χρόνιου ερεθισμού-τριβής όπως οι περιοχές κάτω από τα λάστιχα των ρούχων, τότε πιθανότατα είναι καλύτερα ο σπίλος να αφαιρείται.
Η πιο ενδεδειγμένη μέθοδος αφαίρεσης ενός σπίλου ύποπτου για κακοήθεια είναι η χειρουργική. Ο σπίλος αφαιρείται εξ ολοκλήρου με μέρος υγιούς δέρματος γύρω από αυτόν, και έπειτα στέλνεται για βιοψία (ιστολογική εξέταση).